Beslissing van de Klachtencommissie van het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM)
Audiovisuele productie: televisieserie ‘Ghost Whisperer’, hierna te noemen: de Serie, aflevering ‘The Night We Met’ uitgezonden op 12 april omstreeks 19.00 uur, hierna te noemen: de Aflevering
1. De procedure
Klaagster heeft op 12 april 2010 een klacht ingediend over de Aflevering.
De voorzitter van de Klachtencommissie heeft de klacht conform artikel 5 lid 1 Klachtenreglement van het NICAM getoetst en bepaald dat de klacht in behandeling kan worden genomen.
De Klachtencommissie heeft op 13 juli 2010 uitspraak gedaan.
Beklaagde (toen te noemen: Opposante) heeft bij beroepschrift van 19 augustus 2010 beroep ingesteld tegen de uitspraak bij de Commissie van Beroep.
De Commissie van Beroep heeft bij uitspraak van 8 november 2010 de zaak terug verwezen naar de Klachtencommissie.
Opposante (in dit stadium van de procedure weer te noemen Beklaagde) heeft op 7 december 2010 een aanvullend verweerschrift ingediend.
De Klachtencommissie heeft de zaak op 15 december 2010 opnieuw behandeld.
Klaagster ‘in eerste aanleg’ heeft, na deugdelijke oproeping, geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid haar standpunt mondeling toe te lichten.
Beklaagde is ter zitting verschenen.
2. De bestreden audiovisuele productie
De Serie is geclassificeerd door middel van een steekproef met behulp van het toentertijd geldende classificatieformulier en heeft de classificatie ‘let op met kinderen tot 9 jaar’ (9) op basis van angst (pictogram: spinnetje). De Aflevering maakte geen deel uit van de steekproef.
3. De beslissing van de Klachtencommissie van 13 juli 2010
De klacht richt zich op de inhoudscategorieën geweld en angst. Klaagster heeft aangegeven dat zij voor haar dochters van 8 en 10 jaar een bepaald programma zocht en terecht kwam op de onderhavige zender. Daar was een voorfilmpje te zien van de Aflevering met beelden van een gesmolten, brandende man. Haar dochters schrokken hevig en konden daarna niet meer slapen. Klaagster is boos dat dit soort beelden op een dergelijk tijdstip worden uitgezonden. Zij vraagt zich af of er regels zijn voor vooraankondigingen.
De Serie is geclassificeerd door middel van een steekproef met classificatieformulier, versie 6.0 en heeft als classificatie ‘let op met kinderen tot negen jaar’ (9) op basis van de inhoudscategorie angst.
De Klachtencommissie heeft Klaagster ontvankelijk, en de klacht gegrond, verklaard. De Klachtencommissie geeft in haar uitspraak expliciet aan dat de drempel van de klachtenprocedure van het NICAM zeer laag is. Van Klaagster in eerste aanleg mag niet worden verwacht dat zij aangeeft welke regel van Kijkwijzer is overtreden. Naar het oordeel van de Klachtencommissie is er wel degelijk sprake van een klacht.
Om de juiste classificatie te kunnen vaststellen, heeft de Klachtencommissie het huidige classificatieformulier op de Aflevering toegepast. De classificatie van de Aflevering is uitgekomen op ‘let op met kinderen tot 12 jaar’ (12) op basis van de inhoudscategorie angst.
Vraag 3.3.1 (Komen er zeer angstaanjagende geluiden of geluidseffecten voor?) dient met ‘1 keer of vaker’ beantwoord te worden, evenals vraag 3.4.1 (Komen er griezeleffecten in de productie voor?). Vraag 3.4.2 (Zijn de griezeleffecten hevig?) dient naar het oordeel van de Klachtencommissie met ‘nooit’ te worden beantwoord. De vragen 3.5.1 (Komen er beelden van verwondingen in de productie voor?) en 3.5.2 (Zijn deze verwondingen hevig?) moeten volgens de Klachtencommissie beide met ‘1 keer of vaker’ worden beantwoord. Vraag 3.12.1 (Spelen de angstwekkende scènes zich af in een realistische omgeving?) moet met ‘1 keer of vaker’ worden beantwoord en vraag 3.12.2 (Komen er één of meer onrealistische personages voor in de angstwekkende scènes?) moet met ‘ja’ beantwoord worden.
Deze beantwoording leidt tot de classificatie 12 op basis van angst. De classificatie 12 heeft als consequentie, dat de Aflevering alleen na 20.00 uur uitgezonden had mogen worden.
De Klachtencommissie is conform artikel 13 lid 1 onder C Klachtenreglement overgegaan tot het opleggen van een boete aan Beklaagde.
Bij de berekening van de boete is de Klachtencommissie uitgegaan van de Sanctierichtlijn d.d. 15 november 2004. De onderhavige overtreding valt binnen categorie A ‘Inhoudelijke Overtredingen’; de Aflevering is verkeerd geclassificeerd. Beklaagde is een landelijk opererende omroeporganisatie. Het fout classificeren van de Aflevering brengt volgens de Sanctierichtlijn voor Beklaagde in beginsel een boete van € 2000, - met zich mee.
De Klachtencommissie heeft de mogelijkheid een correctiefactor toe te passen. Afhankelijk van de mate van verwijtbaarheid kan deze factor naar boven, dan wel naar beneden worden bijgesteld. Eén van de factoren die bij het bijstellen van de correctiefactor naar beneden een rol kan spelen, is zorgvuldig handelen. De Klachtencommissie bepaalt per geval of de omstandigheden aanleiding geven tot aanpassing van de boete.
De Klachtencommissie heeft in het onderhavige geval vastgesteld dat de Aflevering niet in de steekproef heeft gezeten en dat de steekproef correct is uitgevoerd. Conform eerdere uitspraken wordt in dergelijke gevallen de correctiefactor 0,5 toegepast. De omroep blijft namelijk wel verantwoordelijk voor de classificatie en voor het uitzendtijdstip. Echter in dit geval heeft Beklaagde de Serie, die oorspronkelijk de classificatie 12 had op basis van angst, aangepast om tot de classificatie 9 angst te komen. Beklaagde heeft daarvoor ook de Aflevering grondig moeten bekijken. Daardoor achtte de Klachtencommissie het voor Beklaagde redelijkerwijs voorzienbaar dat de Aflevering inhoudelijk afweek van de overige afleveringen binnen het geclassificeerde seizoen. Daarom heeft Beklaagde volgens de Klachtencommissie onzorgvuldig gehandeld, zodat er in dit geval geen aanleiding heeft bestaan de correctiefactor naar beneden bij te stellen.
Daarnaast heeft de Klachtencommissie meegewogen dat het de tweede keer is binnen één jaar dat een klacht over een aflevering van Beklaagde op deze zender gegrond is verklaard op vrijwel identieke gronden in een gelijk geval (Zie ‘Cold Case’: klachtnummer: 090222.02).
Alles in overweging nemende heeft de Klachtencommissie de correctiefactor vastgesteld op 1,5, waardoor de boete voor Beklaagde op € 3000, - is uitgekomen.
4. De beslissing van de Commissie van Beroep
De Commissie van Beroep is niet overgegaan tot een inhoudelijke beoordeling van de zaak. Zij acht het onvoldoende duidelijk wat Opposant op 12 april 2010 heeft uitgezonden en of dat correspondeert met hetgeen Klaagster in eerste aanleg heeft gezien.
De Klachtencommissie heeft vervolgens de gehele Aflevering beoordeeld terwijl Klaagster in eerste aanleg heeft geklaagd over een vooraankondiging en Opposant aangeeft dat het om een pre-credit gaat. Bovendien is het volgens de Commissie van Beroep onduidelijk op welke datum de Aflevering is uitgezonden. Uit de televisiegidsen en uit de door Opposant na zitting overgelegde 'Asrunlog' van 9 en 12 april blijkt dat op 9 april de Aflevering 'The Night We Met' is uitgezonden en op 12 april de afleveringen 'The Curse of the Ninth' en 'Giving up the Ghost'.
Klaagster in eerste aanleg heeft op verzoek van de Secretaris van de Commissie van Beroep na de zitting van 5 oktober 2010 op 17 oktober 2010 bevestigd dat zij meteen diezelfde avond, nadat zij haar kinderen naar bed had gebracht, op 12 april 2010 om 20.00 uur heeft geklaagd over beelden van een brandende man die zij diezelfde avond rond 19.00 uur op televisie heeft gezien.
Naar het oordeel van de Commissie van Beroep is er sprake van een gebrek aan duidelijkheid over bovengenoemde feiten. De Commissie van Beroep verzoekt de Klachtencommissie om duidelijkheid te scheppen en zo mogelijk daarop haar beslissing te funderen.
5. Het aanvullende verweerschrift
Beklaagde voert, hieronder verkort weergegeven, het volgende aan.
Beklaagde betwist dat de klacht van Klaagster een formele klacht is. Klaagster lijkt eerder te vragen om een persoonlijke reactie, om een uitleg. Nu de klacht zich niet richt op enige onjuiste classificatie van het Programma of andere overtreding van de Kijkwijzerregels, is Beklaagde van mening dat de Klachtencommissie van het NICAM niet bevoegd is om over de onderhavige klacht te oordelen.
Klaagster heeft het in haar klacht over een voorfilmpje. Beklaagde heeft aan de hand van de beschrijving van de beelden de betreffende Aflevering achterhaald en aan het NICAM ter beschikking gesteld. Beklaagde heeft vervolgens nagelaten de door Klaagster genoemde uitzenddatum en tijdstip te verifiëren. Op verzoek van de Commissie van Beroep is Beklaagde alsnog nagegaan wanneer de beelden daadwerkelijk zijn uitgezonden waaruit het volgende is gebleken. Volgens het logboek van de eindregie van 12 april 2010 is om 18.36 de Aflevering 31 'Curse of the Ninth' uitgezonden. Om 19.34 uur is de tweede Aflevering 32 'Giving up the Ghost' uitgezonden. In het Veronica Magazine staat dit uitzendschema eveneens aangegeven. Aflevering 31 noch aflevering 32 bevatten de beelden waar Klaagster het over heeft. Een uitdraai van het logboek en Veronica Magazine heeft Beklaagde de Commissie van Beroep per email van 12 oktober 2010 doen toekomen. De beelden worden wel in Aflevering 30 'The night We Met' getoond. Deze aflevering is echter op 9 april 2010 uitgezonden. Klaagster kan volgens Beklaagde onmogelijk de beelden op maandag 12 april 2010 om 19.00 uur gezien hebben. Ook zijn er op maandag 12 april tijdens aflevering 31 en 32 geen promo's uitgezonden danwel andere uitingen waarin de beelden zijn opgenomen. Bovendien besteedt Beklaagde geen zendtijd aan promo's voor afleveringen die al zijn uitgezonden.
Beklaagde wenst hierbij nog op te merken dat zij zich bewust is van het laagdrempelig karakter van de klachtenprocedure van het NICAM maar van mening is dat die laagdrempeligheid niet met zich meebrengt dat wanneer een formele klacht ontbreekt, de Klachtencommissie dan vervolgens wel ambtshalve bevoegd zou zijn de uitzending alsnog te controleren. Beklaagde acht deze wijze van toezichthouden van een systeem dat aan interpretatie onderhevig is onredelijk bezwarend.
Beklaagde is verder van mening dat de Klachtencommissie eerder ten onrechte de leeftijdsclassificatie op 12 heeft vastgesteld. Bepalend voor de uiteindelijke classificatie is vraag 3.3.1. Deze vraag gaat over zeer angstaanjagende geluiden en geluidseffecten. De Klachtencommissie heeft deze vraag met '1 keer of vaker' beantwoord. De geluiden waar de Klachtencommissie op doelt, zijn enkel neutrale regelmatige klanken. Dit is iets anders dan de toelichting in de NICAM kijkwijzer: geluiden die erop zijn gericht hevige angst aan te jagen. Ook sluiten de geluiden in de Aflevering niet aan op de voorbeelden die bij vraag 3.3.1. genoemd worden.
Tot slot vindt Beklaagde dat zij niet onzorgvuldig gehandeld heeft door te knippen in de Aflevering. Juist doordat de Aflevering niet geschikt was voor uitzending waarop deze geprogrammeerd stond, heeft Beklaagde vooraf besloten bepaalde beelden uit de Aflevering te knippen waardoor deze alsnog kon worden uitgezonden. Dat de beantwoording van de classificatievragen aan interpretatieverschillen onderhevig is, kan niet tot het oordeel leiden dat Beklaagde dus onzorgvuldig gehandeld heeft. Het aanpassen van een aflevering onderschrijft juist de betrokkenheid en daarmee het zorgvuldig handelen van Beklaagde.
Beklaagde is van mening dat zij de Serie juist heeft geclassificeerd en verzoekt de Klachtencommissie om de klacht af te wijzen.
6. De mondelinge behandeling ter zitting
Beklaagde handhaaft haar standpunt ter zitting.
Beklaagde stelt dat de beelden waar Klaagster over klaagt zijn uitgezonden op 9 april 2010 in plaats van 12 april 2010. Desgevraagd antwoordt Beklaagde dat het onwaarschijnlijk is dat er een promo rond 19.00 uur is uitgezonden waarin beelden van een brandende man te zien zijn. Beklaagde zal dit nog intern navragen. Beklaagde zal op verzoek van de Klachtencommissie eveneens navragen of er een tape is bewaard van hetgeen uitgezonden is op 12 april 2010 tussen 18.00 uur en 20.00 uur.
7. De beslissing van de Klachtencommissie na verwijzing
De Klachtencommissie acht Klaagster ontvankelijk in haar klacht.
De Klachtencommissie handhaaft dat bij de aangeslotene als algemeen bekend moet worden verondersteld dat de drempel van de klachtenprocedure van het NICAM zeer laag is. Van consumenten mag niet verwacht worden dat ze volledig op de hoogte zijn van de regels van het NICAM en de regelgeving op het gebied van media. Klaagster heeft het klachtenformulier op de website van Kijkwijzer ingevuld en daarop aangegeven dat zij en haar dochters op 12 april 2010 om 19.00 uur beelden van een gesmolten man die in brand stond hebben gezien, daarvan hevig zijn geschrokken en dat zij erg boos is. Klaagster heeft er voor gekozen om het klachtenformulier van het NICAM in te vullen en heeft desgevraagd op het Klachtenformulier aangegeven dat haar klacht de inhoudscategorieën geweld dan wel angst betreft. De Klachtencommissie interpreteert de klacht dan ook zodanig dat deze zich richt tegen de classificatie en het daarmee samenhangende uitzendtijdstip.
Beklaagde stelt in haar aanvullende beroepschrift dat op 12 april 2010 volgens het logboek van de eindregie om 18.36 uur de aflevering ‘Curse of the Ninth’ is uitgezonden. Om 19.34 uur start de aflevering ‘Giving up the Ghost’. In het Veronica Magazine staat volgens Beklaagde hetzelfde uitzendschema aangegeven. De hiervoor genoemde afleveringen bevatten volgens Beklaagde niet de beelden waar de klacht van Klaagster betrekking op heeft.
De Klachtencommissie merkt op dat Klaagster in haar klacht van 12 april 2010 zowel de zender Net 5 noemt als de serie ‘Ghost Whisperer’. Daarnaast noemt Klaagster een scène waarin een gesmolten man te zien is die in brand stond. Haar dochters schrokken hevig van dit beeld en kunnen moeilijk slapen nu. In de email van Klaagster van 17 oktober 2010 aan de Secretaris van de Commissie van Beroep schrijft Klaagster dat ze nadat ze de Kinderen om 19.30 uur naar bed heeft gebracht, meteen diezelfde avond om 20.00 uur via de website van het NICAM geklaagd heeft.
Beklaagde staat het vrij het tegendeel te bewijzen maar is daar naar het oordeel van de Klachtencommissie door het overleggen van het logboek van de eindregie op 12 oktober 2010 niet in geslaagd. Het logboek is strijdig met de klacht die Klaagster heeft ingediend. Naar het oordeel van de Klachtencommissie is de klacht van Klaagster dusdanig gespecificeerd naar datum, tijdstip en omschrijving van de beelden dat de Klachtencommissie uitgaat van het uitzenden van de Aflevering ‘The Night We Met’ op 12 april 2010. Uit het overzicht dat Beklaagde heeft overlegd per email d.d. 20 december 2010 kan wel geconcludeerd worden dat er rond 19.00 uur geen promo van de Serie is uitgezonden. De Klachtencommissie heeft Beklaagde gevraagd een tape te overleggen van de programma’s die op 12 april 2010 uitgezonden zijn. Beklaagde heeft deze tape niet kunnen overleggen. De Klachtencommissie realiseert zich dat de wettelijke bewaartermijn conform artikel 7.18 Mediawet twee weken is. De bewijsplicht ten aanzien van het al dan niet uitzenden van de Aflevering ligt echter bij Beklaagde. Beklaagde had de tape van 12 april 2010 kunnen bewaren nu zij wist dat er een klacht over de Serie binnen is gekomen. Door dit niet te doen, heeft Beklaagde het risico op zich genomen in de op haar drukkende bewijslast niet te zullen slagen. De Klachtencommissie kan daardoor niet anders dan uitgaan van de juistheid van het door Klaagster genoemde tijdstip.
De Klachtencommissie wenst ten aanzien van de televisiegidsen nog op te merken dat deze gidsen ruim anderhalf tot twee weken voor de geplande uitzenddatum van een programma gedrukt worden. Doordat er tussen het drukken van de gidsen en de uitzending van een programma tijd zit, kunnen de gidsen afwijken van de uiteindelijke programmering.
De Klachtencommissie heeft gelet op het bovenstaande geen reden om te twijfelen aan de datum die Klaagster heeft genoemd.
Om de classificatie van de Aflevering vast te stellen, past de Klachtencommissie het thans geldende classificatieformulier hierop toe.
In de categorie angst moet naar het oordeel van de Klachtencommissie bij nader inzien vraag 3.3.1 (Komen er zeer angstaanjagende geluiden of geluidseffecten voor?) met ‘nooit’ worden beantwoord. In de toelichting op de vragenlijst is vermeld dat onder zeer angstaanjagende geluiden en geluidseffecten wordt verstaan: al het geluid dat erop gericht is de kijker hevige angst aan te jagen. Dit kan onder andere door het creëren van een angstaanjagende sfeer, door een bepaalde suggestie te wekken of door een schrik- of griezeleffect te versterken. De Klachtencommissie is van oordeel dat in de onderhavige Aflevering geen sprake is van zeer angstaanjagende geluidseffecten. Er zijn welliswaar geluiden te horen in onder andere de scène waar een brandende man door een brandend pand loopt. Echter deze geluiden zijn niet als zeer angstaanjagend aan te merken in de zin van de vragenlijst van Kijkwijzer. Vraag 3.4.1 (Komen er griezeleffecten in de productie voor?) moet naar het oordeel van de Klachtencommissie met ‘1 keer of vaker’ worden beantwoord. In de toelichting op de Vragenlijst wordt onder griezeleffecten verstaan: ‘alle elementen waarmee angst en/of weerzin bij de kijker kunnen worden opgewekt’. Griezeleffecten kunnen het gevolg zijn van acties van levende wezens (mensen, mensachtigen, fantasiewezens of dieren) of van bovennatuurlijke krachten. Griezeleffecten kunnen meer of minder hevig zijn. Voorbeelden van minder hevige griezeleffecten zijn: 'Harry Potter and the Prisoner of Azkaban', de oplichtende ogen van bezeten personages in 'Charmed' en de griezelige busscène in 'De Griezelbus'. De Klachtencommissie is van oordeel dat in de onderhavige scène sprake is van griezeleffecten. De Klachtencommissie wijst hier onder andere op de flitsen van beelden in het begin van de Aflevering, waar een opgebaarde overledene en geesten te zien zijn, terwijl Melinda vertelt dat zij kan praten met de geesten van overledenen die nog zaken moeten afhandelen. Voorts wijst de Klachtencommissie op de scène met een man, die in brand staat en door een brandend pand loopt, waarna de brandweermannen dwars door hem heen lopen en hij in een flits verdwijnt. Verder wijst de Klachtencommissie op de scène, waar Melinda ’s nachts langs een trap naar beneden loopt. De leuning van de trap lijkt in brand te staan, maar Melinda kan er gewoon met haar hand door heen. Vervolgens verschijnt aan haar de geest van de man Warren Chen, die in brand staat. Deze beelden kunnen naar het oordeel van de Klachtencommissie angst en weerzin opwekken bij de kijker.
Vraag 3.4.2 (Zijn de griezeleffecten hevig?) dient naar het oordeel van de Klachtencommissie met 'nooit' te worden beantwoord. In de toelichting op de Vragenlijst staat dat hevige griezeleffecten zo intens zijn dat de kijker er moeilijk afstand van kan nemen. Bij hevige griezeleffecten gaat het vaak om situaties waarbij iets verschrikkelijks gebeurt of staat te gebeuren. Onder hevige griezeleffecten wordt onder andere verstaan: de onheilspellende sfeer in ‘The Sixth Sense’, de aanvallen van de vogels in ‘The Birds’, de man met de bijl in ‘The Shining’, het lijk bij ‘Jaws’ dat verschijnt voor het gat in de boot en de douchescène in ‘Psycho’. De Klachtencommissie is van oordeel dat de scènes in de Aflevering niet aanhaken bij de in de toelichting op de vragenlijst genoemde voorbeelden. Hoewel de voorbeelden op de vragenlijst slechts gelden als indicatie en ook niet uitputtend zijn bedoeld, acht de Klachtencommissie het in dit geval begrijpelijk dat Beklaagde de griezeleffecten niet als hevig heeft aangemerkt. De Klachtencommissie merkt derhalve de griezeleffecten in de Aflevering niet aan als hevig in de zin van vraag 3.4.2 op de vragenlijst.
Vraag 3.5.1 (Komen er beelden van verwondingen in de productie voor?) moet naar het oordeel van de Klachtencommissie met ‘ja’ worden beantwoord. Vraag 3.5.2 (Zijn deze verwondingen ernstig?) moet eveneens met ‘ja’ worden beantwoord. De Klachtencommissie doelt hierbij op de man die in brand staat. Te zien is dat zijn gezicht ernstig verbrand is. De huid van de man is dusdanig aangetast dat deze naar het oordeel van de Klachtencommissie als een ernstige verwonding dient te worden aangemerkt. Vraag 3.12.1 (Spelen de angstwekkende scènes zich af in een realistische omgeving?) moet met ‘ja’ worden beantwoord. De scène speelt zich af in een gewone stad en een gewoon pand, zodat sprake is van een realistische omgeving. Vraag 3.12.2 (komen er één of meer onrealistische personages voor in de angstwekkende scènes) moet met ‘nee’ worden beantwoord.
Bovenstaande beantwoording leidt tot de classificatie ‘let op met kinderen tot negen jaar’ (9) op basis van angst.
8. De beslissing van de Klachtencommissie ten aanzien van Beklaagde
Gelet op het hiervoor overwogene acht de Klachtencommissie de klacht ongegrond.
De geheel of gedeeltelijk in het ongelijk gestelde partij(en) kan conform artikel 18.1 Klachtenreglement wederom tegen deze uitspraak beroep aantekenen bij de Commissie van Beroep. Het beroepschrift dient binnen vier weken na dagtekening van de uitspraak van de Klachtencommissie schriftelijk bij de secretaris van de Commissie van Beroep te worden ingediend.
Het adres luidt: NICAM, Commissie van Beroep, Postbus 322, 1200 AH Hilversum.
Hilversum, 20 januari 2011
