Beslissing van de Klachtencommissie van het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM)
Audiovisuele productie: ‘Pirates of the Caribbean- The Curse of the Black Pearl’, hierna te noemen: de Film.
1. De procedure
Klager heeft op 1 januari 2010 een klacht ingediend over de Film. De voorzitter van de Klachtencommissie heeft de klacht conform artikel 5 lid 1 Klachtenreglement van het NICAM getoetst en bepaald dat de klacht in behandeling kan worden genomen. Beklaagde heeft bij brief van 26 januari 2010 verweer gevoerd. De Klachtencommissie heeft de klacht behandeld in haar zitting van 17 februari 2010. Klager heeft, na deugdelijke oproeping, geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid zijn standpunt mondeling toe te lichten. Namens Beklaagde is ter zitting verschenen mevrouw xxx.
2. De bestreden audiovisuele productie
De Film gaat over de piraat Jack Sparrow. Hij is zijn schip 'The Black Pearl' kwijtgeraakt. De bemanning van het schip ontvoert een vrouw en hoopt op deze wijze een vloek die op hen rust, op te heffen. Zij wordt geholpen door Jack Sparrow en Wil Turner. De Film is geclassificeerd met de thans geldende vragenlijst en heeft de classificatie 'let op met kinderen tot 9 jaar' op basis van de inhoudscategorie angst.
3. De klacht
Klager heeft kennisgenomen van de film op 1 januari 2010 om 15.30 uur. De klacht richt zich op de inhoudscategorieën geweld, angst en grof taalgebruik. De klacht heeft betrekking op het feit dat de film 'Alle Leeftijden' heeft meegekregen. Dit is in beeld vertoond. De classificatie van de originele film is echter 12.
4. Het verweer
In het verweerschrift geeft Beklaagde, hieronder verkort weergegeven, het volgende aan.
Beklaagde is van mening dat de klacht is gebaseerd op een niet geheel juiste weergave van feiten. Op 1 januari jongstleden is de nieuwe zender van Beklaagde gelanceerd. Ter introductie van de nieuwe zender heeft Beklaagde de Film uitgezonden. Beklaagde heeft de Film, die inderdaad in originele versie de classificatie 12 heeft, gemonteerd en deze gemonteerde versie heeft de classificatie 'let op met kinderen tot 9 jaar' op basis van de inhoudscategorie angst.
Voorafgaand aan de uitzending heeft Beklaagde een bumper van veertien seconden in beeld gebracht waarin de volgende waarschuwing werd gecommuniceerd: 'deze film is voor 9 jaar en ouder en er kunnen angstige momenten inzitten dus meekijken van een ouder is gewenst'. Onbedoeld is niet steeds het leeftijdsadvies 9 gecommuniceerd maar abusievelijk twee maal het leeftijdsadvies 'AL' te weten aan het begin van het eerste deel van de film en aan het begin van het tweede deel van de Film.
Een medewerker van Beklaagde bemerkte dat aan het begin van het tweede deel van de film een onjuist leeftijdsadvies in beeld werd gebracht. De medewerker nam contact op met de uitzendstraat om de classificatie alsnog handmatig te wijzigen. Dit bleek mogelijk en er werd aan het begin van het derde deel van de Film alsnog de juiste classificatie 9 in beeld gebracht.
Beklaagde concludeert dat er sprake is van overmacht als gevolg van een technische onvolkomenheid tijdens de overstap tussen twee verschillende uitzendsystemen. Beklaagde vraagt bijzondere aandacht voor het feit dat Beklaagde zich heeft ingespannen om door middel van een waarschuwingsbumper voorafgaand aan de film ouders en opvoeders te wijzen op het feit dat de Film de classificatie 9 heeft en dat meekijken van een ouder gewenst was.
5. Reactie van Klager op het verweer
Klager is blij te lezen dat Beklaagde de leeftijdsclassificatie serieus neemt en geprobeerd heeft de zaak nog tijdens de uitzending recht te zetten. De 'bumper' heeft Klager gemist.
6. Mondelinge behandeling
Beklaagde herhaalt haar standpunt dat de bumper geplaatst is met de mededeling dat de film de classificatie 9 heeft. Door een technisch mankement is het pictogram AL vertoond. Desgevraagd antwoordt Beklaagde dat de bumper met de aankondiging dat de Film de classificatie 9 heeft, vertoond is om ermee te benadrukken dat de film 9 heeft omdat de mogelijkheid zou bestaan dat het voor kijkers niet kenbaar is dat er een 9 versie van de Film is. Beklaagde meent dat de Film de classificatie 9 heeft ondanks het feit dat het een spannende film is met elementen met lijken en licht en schaduw. Ook veranderen de skeletten.
Desgevraagd antwoordt Beklaagde dat de scène waarin Jack Sparrow met een zwaard gestoken wordt geen indringend geweld bevat. Hij doet een stap naar achter, hij verandert in een lijk en is dan al dood.
7. Het oordeel van de Klachtencommissie
De Klachtencommissie stelt vast dat de klacht zich richt op het vertonen van het pictogram ‘Alle Leeftijden’ terwijl de Film de classificatie heeft: ‘let op met kinderen tot 9 jaar’ op basis van de inhoudscategorie angst.
Beklaagde heeft volgens de Klachtencommissie in strijd gehandeld met artikel 12 lid 1 van het Deelreglement Televisie.
Artikel 12 lid 1 van het Deelreglement Televisie luidt als volgt:
De omroeporganisatie zal ervoor zorgdragen dat de pictogrammen direct voorgaand aan of direct aan het begin van het programmaonderdeel in beeld worden gebracht.
Zoals uit het bovenstaande reeds blijkt, is de classificatie van de Film 9 op basis van angst. In beeld was echter het pictogram ‘AL’ vermeld. De consument werd door het gebruik van de onjuiste pictogrammen verkeerd ingelicht, terwijl één van de fundamenten van het Kijkwijzersysteem het informeren van consumenten is over mogelijke schadelijke elementen in een audiovisuele productie.
Beklaagde beroept zich op overmacht als gevolg van een technisch mankement.
De Klachtencommissie is echter van oordeel dat Beklaagde te allen tijde verantwoordelijk blijft voor hetgeen zij uitzendt. Artikel 2 Deelreglement Televisie bepaalt immers dat ‘de omroepinstelling vorm en inhoud bepaalt van haar programma-onderdelen en verantwoordelijk is voor hetgeen in haar zendtijd wordt uitgezonden’.
De Klachtencommissie is bevoegd de classificatieresultaten van audiovisuele producten ‘ambtshalve’ te beoordelen. Met andere woorden, de Klachtencommissie is bevoegd de classificatie van de Film in haar beoordeling mee te nemen, ook indien hier niet expliciet over is geklaagd. De Klachtencommissie doet dat in dit geval, omdat Klager ook vraagtekens zet bij het uitzendtijdstip zonder daar expliciet over te klagen.
De Klachtencommissie heeft het thans geldende classificatieformulier toegepast op de Film en behandelt hieronder de relevante vragen.
Bij de inhoudscategorie geweld moet vraag 2.2.1. ( Komen in de productie één of meerdere vormen van fysiek geweld voor?) met ‘1 keer of vaker’ beantwoord worden. Vraag 2.3.1. (Zitten er geweldsacties in die indringend zijn?) moet met ‘ja’ beantwoord worden. In de toelichting op de vragenlijst staat dat ‘bij indringende geweldsacties de kijker de indruk krijgt dat het geweld hard aankomt en dat dat ook de bedoeling van de agressor is’. De Klachtencommissie doelt hierbij onder andere op de scène waar Jack Sparrow een zwaard in zijn buik krijgt. De Klachtencommissie is van mening dat aan de blik van Jack Sparrow te zien is dat het geweld hard aankomt. Hij doet ook wankelend een paar stappen achteruit.
Vraag 2.4.1. (Zijn er beelden van verwondingen ten gevolge van zichtbare geweldsacties?) moet met 'nooit' beantwoord worden. Vraag 2.5.1. (Zitten er geweldsacties in die door mensen uitvoerbaar zijn?) moet met ‘1 keer of vaker’ beantwoord worden. Vraag 2.7.1. (Vindt al het geweld plaats in een slapstick-context?) moet met ‘nee’ beantwoord worden. De Klachtencommissie heeft daarbij de voorbeelden van producties waarin het geweld plaatsvindt in een slapstickcontext nader bekeken en is van mening dat het geweld in de Film niet vergeleken kan worden met het geweld in ‘Laurel & Hardy’, ‘Buster Keaton’, ‘Home Alone’, en ‘Flodder’. Geweldsacties die indringend zijn en niet leiden tot ernstige verwondingen en die uitvoerbaar zijn, leiden in de categorie geweld tot de classificatie 12.
Bij de inhoudscategorie angst dient vraag 3.3.1. (Komen er beelden van zeer angstige mensen voor?) met ‘1 keer of vaker’ beantwoord te worden. De Klachtencommissie wijst hier onder andere op de scene waarin de bemanning van ‘The Black Pearl’ aanvalt, mensen worden neergeschoten en andere mensen rennen angstig weg. Ook is een klein jongetje in beeld dat gilt en huilt. Vraag 3.1.2. (Loopt het met de zeer angstige mensen steeds, dus in alle gevallen, direct goed af?) moet met ‘ja’ beantwoord worden. De Klachtencommissie is van mening dat de angstwekkende situaties altijd vrijwel direct zijn opgelost.
Vraag 3.4.1. (Komen er griezeleffecten in de productie voor?) moet met ‘1 keer of vaker’ beantwoord worden. In de toelichting op de Vragenlijst wordt onder griezeleffecten verstaan: ‘alle elementen waarmee angst en/of weerzin bij de kijker kunnen worden opgewekt. Griezeleffecten kunnen het gevolg zijn van acties van levende wezens (mensen, mensachtigen, fantasiewezens of dieren) of van bovennatuurlijke krachten.’
De Klachtencommissie verwijst hierbij onder andere naar de scène waarin de bemanning van ‘The Black Pearl’ uit lijken bestaat. Hevige griezeleffecten zijn zo intens dat de kijker er moeilijk afstand van kan nemen. Bij hevige griezeleffecten gaat het vaak om situaties waarbij iets verschrikkelijks gebeurt of staat te gebeuren. De Klachtencommissie merkt de scène waarin de bemanning van ‘The Black Pearl’ uit lijken bestaat niet aan als hevig griezeleffect in de zin van de vragenlijst van Kijkwijzer, waardoor vraag 3.4.2. (Zijn de griezeleffecten hevig?) met ‘nooit’ beantwoord moet worden.
Vraag 3.5.1. (Komen er verwondingen voor in de productie?) moet met ‘nooit’ beantwoord worden. Daarnaast moet vraag 3.12.1. (Spelen de angstwekkende situaties zich af in een realistische omgeving?) met ‘ja’ beantwoord worden. De angstwekkende scènes spelen zich onder andere af op een eiland en op een schip. Vraag 3.12.2. (Komen er één of meer onrealistische personages voor in de angstwekkende scènes) moet met ‘nee’ beantwoord worden.
De aanwezigheid van angstige mensen met wie het niet direct goed afloopt en griezeleffecten die niet hevig zijn waarbij de angstwekkende situaties zich afspelen in een realistische omgeving brengt de classificatie voor angst op 9. De overige inhoudscategorieën zijn op de Film niet van toepassing.
Het bovenstaande overziend geeft de Klachtencommissie Beklaagde ambtshalve in overweging om vraag 2.3.1. met ‘1 keer of vaker’ te beantwoorden, waardoor de classificatie van de Film uitkomt op 12, op basis van geweld.
Nu de Klachtencommissie zich slechts ambtshalve uit kan spreken over de classificatie van de film, kan zij deze beoordeling voor wat betreft de inhoudscategorie geweld slechts in overweging meegeven aan Beklaagde.
Volgt Beklaagde hetgeen de Klachtencommissie in overweging geeft niet, dan heeft het binnen het kader van de onderhavige klacht geen consequenties voor Beklaagde en zal dit op zichzelf derhalve niet kunnen leiden tot enige sanctie zoals genoemd in artikel 13 van het Klachtenreglement van het NICAM. Beklaagde moet zich dan wel bewust zijn van het risico dat er opnieuw een klacht over de Film kan worden ingediend, die ter beoordeling van de Klachtencommissie kan komen.
8. De beslissing van de Klachtencommissie
Gelet op het hiervoor overwogene acht de Klachtencommissie de klacht gegrond.
De onderhavige overtreding valt binnen de categorie B ‘overtredingen in de uitvoering’; er zijn verkeerde pictogrammen vertoond in het product. Beklaagde is een landelijk opererende omroep.
De Klachtencommissie gaat conform artikel 13 lid 1 onder B Klachtenreglement van het NICAM over tot de maatregel van waarschuwing, nu het de eerste keer is dat er een klacht tegen Beklaagde gegrond is verklaard. Ambtshalve geeft de Klachtencommissie Beklaagde in overweging om het oordeel van de Klachtencommissie te volgen met betrekking tot de classificatie van de Film, waardoor de classificatie uitkomt op 12 op basis van geweld.
Partijen hebben, voor zover zij in het ongelijk zijn gesteld, de mogelijkheid tegen deze uitspraak beroep aan te tekenen bij de Commissie van Beroep van het NICAM. Het beroepschrift dient binnen vier weken na dagtekening van de uitspraak van de Klachtencommissie schriftelijk bij de secretaris van de Commissie van Beroep te worden ingediend. Het adres luidt: NICAM, Commissie van Beroep, Postbus 322, 1200 AH Hilversum.
Hilversum, 15 maart 2010
