Kijkwijzer bekijkt 'immersive media' zoals AR en VR. Wat is het, en wat zijn de effecten van deze mediavorm op kinderen?
Kijkwijzer en PEGI zijn classificatiesystemen die informeren over de mogelijke effecten van media op kinderen. Deze systemen zijn vooral gericht op de inhoud van films, programma's en games. Bij immersive media is ook de vórm van media een onderwerp om over na te denken en mee te nemen in de voorlichting over mediaproducties.
Vooral in games wordt steeds meer gebruik gemaakt van immersive media zoals VR (virtual reality), die de gebruiker helemaal onderdompelen in een virtuele omgeving en soms zelfs afsluiten voor de werkelijke, fysieke wereld. Wat is dat precies, VR en immersive media? Wat weten we over de effecten, en wat nog niet? En hoe kun je daarmee omgaan?
Laten we bij het begin beginnen: wat is dat, immersive media?
De Nederlandse vertaling van immersion is onderdompeling: immersive media dompelen je onder in een andere realiteit. Onder immersive media vallen een aantal mediatypes, waaronder AR (Augmented Reality) en VR (Virtual Reality). Bij AR kun je denken aan de populaire mobiele game Pokémon Go, waarbij je buiten allerlei Pokémon kan vangen via je telefoon. Maar ook de filters op Snapchat zijn een voorbeeld van AR. Bij VR zet je een bril op waarmee je een virtuele wereld om je heen kunt bekijken en waardoor de echte wereld als het ware verdwijnt. Immersive media worden ingezet in de techniek, in de medische wereld en in het onderwijs.
Kinderen krijgen vooral te maken met immersive media via entertainment en in lesmateriaal. Het aanbod van VR-games in (online) winkels wordt steeds groter en er zijn tal van AR-games en -apps. In deze PDF-brochure van Kennisnet wordt het gebruik van VR op school besproken.
Wat weten we (en wat niet)
In de Kennisnet-brochure over VR in het onderwijs vertelt de Amerikaanse analist David Kleeman dat ‘lange tijd werd aangenomen dat VR misschien wel slecht was voor kinderen’. Hij geeft daarbij aan dat daarvoor alsnog geen aanwijzingen zijn maar dat voorzichtigheid desondanks geboden blijft.
Immersive media zorgen voor een intense beleving. Dat geldt voor de fysieke ervaring maar ook voor de mentale. In het boek ‘Experience on Demand’ geeft Jeremy Bailenson aan dat kinderen een VR-beleving kunnen ervaren als ‘echt’. Een onderzoek aan de Stanford Universiteit (PDF) bevestigt dat: daarin herinnerden sommige kinderen zich een VR-belevenis alsof die echt gebeurd was.
Maar of kinderen een VR-ervaring ook als spannender of enger ervaren, en of het schadelijke effecten op hen heeft, is echter nog vrij onbekend. Uit het genoemde onderzoek aan Stanford blijkt bijvoorbeeld dat kinderen van VR-beelden ongeveer net zo veel (of weinig) last hebben als van tv-beelden. Maar die kinderen keken geen griezelige, spannende of gewelddadige beelden. Daarover is wel wát onderzoek gedaan, maar onder volwassen studenten – daaruit kunnen dus geen conclusies worden getrokken over het effect op kinderen.
Voorzichtigheid
In het kader van voorzichtigheid geven verschillende aanbieders van AR- en VR-games dan ook waarschuwingen. Sony geeft bijvoorbeeld aan dat PlayStation VR niet geschikt is voor kinderen onder 12 en waarschuwt bovendien voor misselijkheid en desoriëntatie. Niantic, de uitgever van Pokémon Go, waarschuwt er in het spel en in de gebruikersvoorwaarden voor dat je je bewust moet blijven van je omgeving – mensen raken soms zo ‘ondergedompeld’ in immersive media dat ze hun omgeving kunnen vergeten. Oculus Rift, een grote speler op het gebied van VR en VR-games, geeft een ‘comfortscore’ op haar website. Hierin wordt aangegeven of een game comfortabel, gemiddeld of intens is.
Kortom: er is nog een hoop te onderzoeken op het gebied van immersive media zoals VR en het effect daarvan op kinderen. Bij het NICAM, de organisatie achter Kijkwijzer, houden we de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten. In de weging van de classificaties is rekening gehouden met heftige beelden in VR games, hoewel je dit (nog) niet specifiek terugziet in de voorlichting. Het NICAM reflecteert echter continu hoe ouders en kinderen het beste geïnformeerd kunnen worden.
Wat kun je doen?
o Informeer je over de Kijkwijzer- of PEGI- classificatie.
o Neem de waarschuwingen en tijdslimieten van uitgevers in acht.
o Bekijk (met je kind) deze aflevering van Het Klokhuis over AR.
o Speel zelf een game vóór je kind het speelt: uiteindelijk ken jij, als ouder, je kind het beste. Door een spel zelf uit te proberen kun je beter inschatten of de beleving misschien te intens zal zijn. Kinderen kunnen misselijk worden, het verlies van controle ervaren en het kan ze angstig maken.
o Houd onze website in de gaten, of bekijk dit dossier van onze netwerkpartner Mediawijsheid.
o Bekijk deze lezing van Jeremy Bailenson over VR (Engelstalig).
Toepassingen
Immersive media zoals AR en VR bieden veel kansen en er worden steeds meer toepassingen voor gevonden. Tijdens de Dutch Media Week, van 4 tot en met 13 oktober 2019, is er bijvoorbeeld een tentoonstelling waarbij je 50 kunstwerken kunt bekijken via een VR-bril. Ook is er op het Media Park in Hilversum een heuse ‘Immersive Zone’ waar AR- en VR-games worden gedemonstreerd.
Steeds meer ouders maken gebruik van Kijkwijzer. Vrijwel alle ouders (97%) zijn bekend met Kijkwijzer, die deze week 22 jaar bestaat. Ook vinden ze Kijkwijzer bijna allemaal zinvol (93%) en betrouwbaar (89%). Dat blijkt uit onderzoek van GFK in opdracht van NICAM, de organisatie achter Kijkwijzer. Vooral ouders met kinderen in de leeftijd 6 tot 9 jaar maken gebruik van Kijkwijzer.
Begin februari zijn delen van Turkije en Syrië getroffen door een zware aardbeving. Hiervan zijn heftige beelden te zien in het nieuws die een grote impact kunnen hebben op (jonge) kijkers. Dat geldt ook voor beelden van oorlogen en geweld. Nieuws- en actualiteitenprogramma’s worden niet voorzien van een leeftijdsadvies. Hoe ga je dan mediawijs om met heftige nieuwsbeelden?
Het leeftijdsadvies Alle leeftijden (AL) geeft aan dat een film, serie of televisieprogramma géén schadelijke beelden bevat.
Lees meerHet leeftijdsadvies 6 jaar is ontwikkeld om jonge kinderen te beschermen tegen enge en gewelddadige beelden. Juist jongere kinderen kunnen daar gevoelig voor zijn.
Lees meerPas vanaf hun 9e begrijpen kinderen beter of een film of serie echt is. Sommige beelden krijgen daarom het leeftijdsadvies 9 jaar.
Lees meerTussen de 10 en 12 jaar gaan kinderen op een andere manier naar de wereld kijken. Toch zijn deze kinderen nog makkelijker te beïnvloeden dan pubers.
Lees meerOp deze leeftijd gebruiken kinderen film en televisie steeds vaker om ‘sociale’ lessen te leren, bijvoorbeeld over hoe je jezelf bent of hoe je het beste met anderen om kunt gaan. Daarom kan het kijken naar gevaarlijk gedrag op deze leeftijd problemen veroorzaken.
Lees meerHoewel pubers van rond de 16 beter het verschil tussen goed en slecht begrijpen, betekent dat niet dat zij alle films en series zonder problemen kunnen volgen.
Lees meerHet leeftijdsadvies 18 jaar geeft aan welke films en programma’s echt alléén voor volwassenen zijn.
Lees meerKinderen die geweld zien, kunnen daar agressief of bang van worden. Of ze kunnen gemakkelijk over geweld gaan denken: het stompt ze af. Er spelen wel een aantal dingen mee, die bepalen hoe groot de kans op deze schadelijke gevolgen is. Bijvoorbeeld: hoe écht het geweld is, of er bloed te zien is, of dat het geweld beloond wordt.
Lees meerVan enge beelden kunnen kinderen schrikken, bang en onrustig worden of zelfs langdurige angsten zoals nachtmerries krijgen. Hoe heftig deze effecten zijn, verschilt per persoon en per leeftijd.
Lees meerKinderen en jongeren die middenin hun (seksuele) ontwikkeling zitten, kunnen nog niet toe zijn aan het zien van seks. Ook kunnen ze het soms niet goed plaatsen. Kijkwijzer houdt hier rekening mee. Hoe duidelijk seks in beeld komt, bepaalt het uiteindelijke leeftijdsadvies.
Lees meerGrof taalgebruik gaat over grove woorden, schuttingtaal, schelden of vloeken. Kinderen kunnen hier een voorbeeld aan nemen en het nadoen of overnemen.
Lees meerDiscriminatie is elke uitspraak of uitdrukking die bepaalde (groepen) mensen als ‘minder’ afschildert, bijvoorbeeld op basis van huidskleur, religie, seksuele geaardheid, geslacht of gender, nationaliteit, etc. Als dit in een productie voorkomt en de discriminerende uitspraak of actie wordt niet direct afgekeurd of afgestraft, dan wordt het pictogram voor discriminatie getoond.
Lees meerAls in een film of serie harddrugs worden gebruikt, of (veel) alcohol, softdrugs of tabak, dan krijgt het een Kijkwijzer symbool voor roken, alcohol en drugs. Jongeren kunnen het als iets normaals gaan zien, of zelfs als iets om uit te proberen.
Lees meerDe game bevat geweld. In spellen met PEGI 7 gaat het om niet-realistisch of niet-expliciet geweld. Games in de leeftijdscategorie PEGI 12 kunnen realistisch geweld bevatten tegen fantasiepersonages, en niet-realistisch geweld tegen menselijke personages. In games met een PEGI 16 of PEGI 18 zit steeds realistischer geweld, vaak met bloed.
Dit pictogram komt voor bij spellen met een PEGI 7-advies als ze beelden of geluiden bevatten die angstaanjagend kunnen zijn voor jongere kinderen. Als er wat heftigere horroreffecten voorkomen leidt dit tot een PEGI 12 of PEGI 16.
Als dit pictogram voorkomt bij een spel met een PEGI 12-advies, kunnen personages seksueel getinte opmerkingen maken of uitdagend poseren. Bij een PEGI 16 game kan er sprake zijn van erotisch naakt of seks (waarbij geslachtsdelen niet zichtbaar zijn). Bij PEGI 18 wijst dit pictogram op expliciete seksuele activiteit. Aan beelden van niet-seksueel naakt hangt géén leeftijdsadvies.
De game toont of verwijst naar het gebruik van illegale drugs, alcohol of tabak. Games met dit inhoudspictogram krijgen altijd het leeftijdsadvies PEGI 16 of PEGI 18.
Als dit pictogram voorkomt, bevat een spel etnische, religieuze, nationalistische of andere stereotypes die aanzetten tot haat. Dit soort inhoud krijgt altijd een PEGI 18-classificatie en is in veel gevallen strafbaar.
Een game met dit pictogram bevat grof taalgebruik. In tegenstelling tot Kijkwijzer, waarbij grof taalgebruik niet tot een bepaalde leeftijd leidt, zorgt het bij PEGI voor een PEGI 12, PEGI 16 of PEGI 18.
PEGI 3 games zijn geschikt voor alle leeftijden. Een héél milde vorm van geweld kan voorkomen. De game bevat geen geluiden of beelden die jonge kinderen bang kunnen maken. Er is geen grof taalgebruik te horen of te lezen.
Games met beelden of geluiden die angstaanjagend kunnen zijn voor jongere kinderen, vallen in deze categorie. Een heel milde vorm van geweld (niet-realistisch geweld, zonder al te veel details) kan voorkomen in een game met een PEGI 7 advies.
Games met iets explicieter geweld tegen fantasiepersonages, of met niet-realistisch geweld tegen menselijke personages, krijgen een PEGI 12 advies. Er kunnen wat scheldwoorden in zitten, of een beetje schunnige opmerkingen. Er komt geen seks in voor.
Games krijgen een PEGI 16 advies als er geweld voorkomt dat er realistisch uitziet. Een personage reageert dan zoals iemand in het echt ook zou reageren op geweld. Ook kan er grof taalgebruik voorkomen, of seks, of het gebruik van alcohol, drugs en tabak.
PEGI 18 wordt gebruikt wanneer het gaat om grof geweld, zinloos geweld, of geweld tegen weerloze personages (zoals kinderen of gijzelaars). De verheerlijking van illegaal drugsgebruik, gesimuleerd gokken, en expliciete seksuele activiteit leiden ook tot PEGI 18.
De game bevat elementen die gokken aanmoedigen en aanleren. Het gaat hierbij om kansspelen die normaal gesproken voorkomen in casino's of speelzalen. Een aantal oudere spellen hebben dit pictogram in combinatie met een PEGI 12 of PEGI 16, maar sinds 2020 krijgen nieuwe spellen met dit soort inhoud altijd PEGI 18.
De game biedt spelers de mogelijkheid om digitale spullen of diensten te kopen met echt geld. Denk hierbij aan bonus levels of kleding voor je personage, maar ook aan virtuele munten of het uitschakelen van advertenties.
